Jij hebt NU invloed op het klimaatbeleid. Pak die kans!

Een duurzame toekomst in zes actiepunten 

Het is vijf voor twaalf voor het klimaat, maar wat kun jij eraan doen? Veel, je mag namelijk de regering adviseren. En dat is hard nodig ook, liet de commissie Brenninkmeijer deze week nog weten. Zonder draagvlak geen vooruitgang. Willen we écht iets doen aan de CO2-uitstoot, willen we serieus iets doen voor onze planeet, dan is het cruciaal dat jij je stem laat horen. Tot en met woensdag 31 maart heb je de kans om mee te praten over het klimaatbeleid. Pak die kans! Laat de regering aan de juiste knoppen draaien.  

Wat zou jij tegen de klimaatverandering doen als je de beleidstouwtjes in handen had? 

Onderzoekers van de TU Delft en de Universiteit Utrecht stelden een instrument op waarin iedereen die vraag kan beantwoorden. In wezen neem je even plaats in het kabinet en kun je aan tien verschillende knoppen draaien. Van meer windmolens op zee tot een belasting op vlees, van het stimuleren van het isoleren van woningen tot het nog verder verhogen van de energiebelasting op aardgas. Elke draai aan een knop heeft een bepaalde mate van impact op het klimaat, je portomonnee én op het huishoudboekje van de staat.

Prachtig dat deze klimaatraadpleging is opgetuigd natuurlijk, want hoe meer mensen meedenken, des te groter het draagvlak voor maatregelen is. En dat is een lastig punt. De urgentie ontbreekt voor velen. De dijken staan zogezegd niet op doorbreken. En daarbij: het klimaat is iets van de hele wereld, hoeveel invloed heeft het beleid van het kleine Nederland daar eigenlijk op? Het is simpel. We kunnen allemaal ons steentje bijdragen, dat hebben we ook afgesproken in Europa. We zullen wel moeten, maar hoe we het doen, kunnen we zelf bepalen. En dat ‘hoe’ is precies waar de klimaatraadpleging over gaat.

Als we de kennis en slimheid die aanwezig is in de Nederlandse samenleving met elkaar delen, combineren en van daaruit samen creëren is er veel mogelijk. Max Herold promoveerde op methoden om openbeleidsontwikkeling grootschalig mogelijk te maken en geeft daar de randvoorwaarden voor aan. Hij toont aan dat burgerparticipatie een uitstekend middel kan zijn om beleid voor elkaar te krijgen. Eigenlijk zouden er grote campagnes moeten komen die burgers stimuleren om mee te denken over het klimaat. Meer draagvlak, meer ideeën, betere oplossingen. In verschillende landen werd de methode al succesvol ingezet. Het wordt hoog tijd dat ook de Nederlandse regering er serieus naar kijkt. Zie daarvoor het boek ‘Beleidsontwikkeling in de 21e eeuw: Hoe het anders kan (en zou moeten)’ dat is geschreven door Max Herold en Peter van Hoesel.

Ik verwacht dat het (toekomstige) kabinet ook echt kijkt naar dit advies uit het land, zeker als veel mensen hun mening laten horen. Dat er iets moet gebeuren, is duidelijk. Laten we het dan maar met zo veel mogelijk mensen eens zijn over wát we dan gaan doen.

Maar: eigenlijk volstaan tien knoppen om aan te draaien niet, want er zijn meer mogelijkheden, veel slimmere, efficiëntere mogelijkheden, als ik zo vrij mag zijn. Deze zogeheten Klimaatraadpleging houdt rekening met die meerdere mogelijkheden. In een aantal open velden is ruimte voor het geven van extra advies aan de overheid. En dat kunnen jij en ik geven. Ga er even voor zitten, dan neem ik je mee en weet jij hoe je zelf kunt bijdragen.

1. Draagvlak en brede maatschappelijke kennisbenutting  

Zonder steun komt er weinig van de grond. Toch lijkt dwang te vaak de manier waarop de overheid klimaatbeleid wil doorvoeren. Dat is een slecht idee. Verleiden werkt veel beter dan dwingen. Voormalig Nationale Ombudsman Alex Brenninkmeijer heeft groot gelijk als hij zegt dat de burger veel meer betrokken moet worden bij de plannen om de CO2-uitstoot terug te dringen. Weerstand tegen windmolens, tegen biomassacentrales, tegen verplichte duurzaamheidsmaatregelen. Die helpen allemaal niet in het terechte streven van het klimaatbeleid.

Ed Nijpels verkondigde deze week dat de energiebelasting omhoog moet om mensen ‘te stimuleren’ minder gas te verbruiken. Maar vergeet niet dat door alle jaarlijkse verhogingen, de belasting op aardgas in zes jaar tijd al bijna verdubbeld is (van 23 naar 42 cent per kubieke meter). De rek is er in mijn ogen uit. Te veel komt op het bordje van de consument, te weinig op die van bedrijven. Deze maatregel raakt bovendien vooral de mensen met de kleinste portemonnee. Wie in een (sociale) huurwoning woont, heeft niet de keuze om te isoleren, een hybride warmtepomp of zonnepanelen te laten installeren.

Niemand kan tegen de energietransitie zijn, mits we de goede dingen doen en die betaalbaar blijft voor iedereen. En dat kan ook, als we slimmere oplossingen bieden én de kennis van alle Nederlanders en consequenties van maatregelen een plek geven. Zekerheid en consistentie gericht op de lange termijn hebben we nodig. Daarvoor is het van belang elke Nederlander een eerlijk beeld te geven over mogelijkheden om energie te besparen, over de terugverdientijd van investeringen en over steunmogelijkheden in de vorm van subsidie.

Vasthouden aan oude overtuigingen waar nieuwe technologie en kennis beschikbaar is, werkt ook averechts. We weten allemaal dat biomassa verbranden geen goed idee is in het licht van het terugdringen van de CO2-uitstoot op mondiale schaal. Warmtenetten zorgen vaak voor onvrede, zijn inëfficient en vergen gigantische investeringen, die de komende jaren in de vorm van hoge energierekeningen bij de consument terechtkomen als we doorgaan op de ingeslagen weg.

De kosten kunnen we uitsmeren over veel meer jaren als we voor alle bestaande woningen slimmere technologie inzetten. Denk bijvoorbeeld aan de bestaande cv ketel op aardgas uitbreiden met een hybride warmtepomp (waarmee het gasverbruik kan halveren) of gebruik maken van intelligente apparatuur om energiebesparing te realiseren in combinatie met isolatie. Daar krijg je wél de handen voor op elkaar en boek je resultaten.

2. Waar zijn die zonnepanelen op daken? 

Eén van de knoppen waaraan we mogen draaien, gaat over zonne-energie. Deels dan. Ons wordt in de Klimaatraadpleging voorgelegd of we voor meer windmolens en zonneparken op land zijn. Ik zou zeggen: laten we waar mogelijk inzetten op het volleggen van de daken die dat toelaten. De gebouwde omgeving biedt nog zo veel ruimte. Leg panelen op bedrijfspanden en overheidsgebouwen, op woningen. Dat is een beter idee dan alleen maar fors inzetten op grote zonneparken in het landschap, hoewel die in de transitie wel nodig zijn. Daarbij speelt een tweede gedachte: opwekking waar mogelijk dicht bij de gebruiker. Met zonneparken wek je over het algemeen stroom op ver weg van de eindgebruiker en zit je met het transport, waarbij energie verloren gaat. Panelen op daken geven de energie direct aan de gebruiker af. En tegelijkertijd houden we op deze manier zoveel mogelijk natuur en graslanden vrij voor de opname van CO2. Overigens kunnen windparken als aanvulling op zonneparken een goed idee zijn, omdat die ook ’s nachts en ’s winters ‘gewoon’ doorgaan met energie opwekken zolang het maar waait.

Als ik dan kijk naar de salderingsregeling, dan zou het wenselijk zijn die juist voort te zetten, omdat het een heel begrijpelijke en goed werkende regeling voor de consument is. Simpel gezegd houdt de salderingsregeling in dat zelf opgewekte zonnestroom volledig mag worden weggestreept tegen gebruikte stroom van het net, ook als je overdag stroom opwekt en ’s avonds stroom gebruikt. Dat maakt het installeren van zonnepanelen voor consumenten erg aantrekkelijk, met het logische positieve effect voor het klimaat als gevolg. Om verschillende redenen was Eric Wiebes in de vorige regering hard onderweg om de populaire salderingsregeling aan te passen, ten nadele van de opwekkers van zonnestroom, die straks minder voor hun eigen groene energie krijgen dan ze voor ‘gewone stroom’ moeten betalen. Dat is doodzonde. De salderingsregeling zorgt juist voor een enorm draagvlak onder Nederlanders om zelf te investeren in duurzame energie. Gelukkig is de regeling verlengd tot ten minste 2023. Nu is het aan het nieuwe kabinet.

Toch zorgt de onzekerheid over het voortbestaan daarna van de salderingsregeling al jaren voor uitstelgedrag bij mensen die zonnepanelen willen aanschaffen. Het is bepaald geen stimulans voor de consument, zegt ook Vereniging Eigen Huis. De onzekerheid die zo ontstaat zet een rem op de bereidwilligheid om te investeren en dus mee te werken aan de verlaging van de CO2-uitstoot.
Kies een slimmer moment voor de afbouw van de salderingsregeling. Momenteel worden batterijen om thuis overtollige zonnestroom op te slaan steeds beter. Binnen enkele jaren verwacht ik dat zonnestroom relatief goedkoop en eenvoudig thuis kan worden opgeslagen. Mede door de groei in het elektrisch rijden zal de batterijtechniek de komende jaren sterk verbeteren. Dat is het moment om het gebruik van thuisbatterijen te stimuleren en de salderingsregeling langzaam af te bouwen. Niet nu al, dat is te veel vooruitlopen op de muziek. Laten we er eerst voor zorgen dat op alle daken zonnepanelen komen te liggen, waarbij de stap erna het lokaal opslaan van overtollige stroom is.

3. Groen waterstofgas door ons bestaande gasnet 

Over groene waterstof wordt niet gerept in de klimaatraadpleging. De reden is dat van die technologie de komende tien jaar nog niet veel uitstootbesparing te verwachten is. Toch moeten we het erover hebben, met het oog op de toekomst. In de rest van de wereld groeit de overtuiging hard dat groene waterstof dé energiedrager van straks is. De Olympische Spelen in Japan staan helemaal in het teken van waterstof. De Spelen zijn een showcase. Waar in Japan vrijwel het hele leidingenstelsel voor waterstof nog moest worden aangelegd, zijn wij in Nederland bijna klaar. We hebben een landelijk dekkend elektriciteitsnetwerk én een gasleidingstelsel tot aan iedere voordeur. Dat is een perfecte infrastructuur voor het gebruik van groene waterstof zodra dat na 2030 volop beschikbaar is. Nu het gasnet wegdoen, is de grootste kapitaalvernietiging denkbaar.

Waterstofgas is een energiedrager. Stroom kan erin opgeslagen en getransporteerd worden. Naast het groen opwekken van energie wordt groene waterstof een onmisbare schakel in de energiemix van straks. Pieken en dalen in de opwekking van zon- en windenergie kunnen ermee worden opgevangen, niet-duurzame accu’s worden daarmee overbodig. Mogelijk krijgt het een plek in een nieuwe, mondiale structuur van energietransport. Dan is het voor Nederland slim om daar nu alvast op voor te sorteren. Zonnepanelen maken energie waar de meeste zonuren zijn, de elektriciteit kan vervolgens in de vorm van groen waterstofgas getransporteerd worden naar de plekken waar de vraag is. Ook interessant is dat waterstofgas als buffer voor het bestaande elektriciteitsnet kan dienen en zo pieken en dalen kan opvangen, ook bij windmolens op zee.

Wat niet bij iedereen bekend is dat we door al gerealiseerde technologische doorbraken nu al probleemloos tot dertig procent waterstofgas kunnen bijmengen bij het aardgas, zonder aanpassingen te hoeven doen aan onze bestaande cv-ketels in huis. Pas als we volledig overstappen op waterstof in het gasnet, zijn er aanpassingen nodig in de cv-ketels. Het bijmengen met waterstofgas kost honderden miljoenen, maar dat is marginaal vergeleken met de aanleg van een volledig nieuwe infrastructuur zoals nu in sommige gemeenten gedaan wordt met warmtenetten. Dankzij onze bestaande gasinfrastructuur hebben we de unieke mogelijkheid om de transitie stap voor stap te doen. Het is een kwestie van steeds meer groene waterstof bijmengen en intussen zorgen dat nieuwe cv-ketels klaar zijn voor de volledige overschakeling op 100% groene waterstof. Het Verenigd Koninkrijk is wat dat betreft een voorbeeld. Daar moeten vanaf 2025 alle cv-ketels die op de markt komen ‘waterstof-ready’ zijn.

Gasunie heeft laten weten vol in te willen zetten op het aanpassen van de huidige gasinfrastructuur voor het gebruik van waterstofgas. Het zou kapitaalvernietiging zijn om de perfect functionerende gasleidingen naar iedere voordeur in Nederland niet te hergebruiken voor groen waterstofgas op de lange termijn. We hebben een nieuwe trein die we straks over het huidige spoor kunnen laten rijden. We hebben de luxe ook niet om te zeggen: ‘schrijf maar af die gasleiding, we doen het vanaf nu alleen met elektriciteitskabels.’ Dat kan ons elektriciteitsnetwerk helemaal niet aan. Daar komt nog bij dat als gasleidingen niet meer gebruikt worden, netbeheerders deze vanwege regelgeving dienen weg te halen uit de grond. De kosten daarvan zullen in de komende jaren bij alle Nederlanders terechtkomen in de vorm van fors hogere netbeheerkosten, als we doorgaan op de ingeslagen weg. Gasleidingen weghalen in de bestaande bouw is dan ook een onbetaalbaar en strategisch onverstandige zet op de lange termijn.

Het landelijke elektriciteitsnet en het landelijke gasnet zijn te vergelijken met een snelweg en een treinspoor. Stel je zou het spoor weghalen, dan raken de nu al drukke snelwegen nog voller. De bouw van extra snelwegen neemt niet alleen veel tijd in beslag, het kost ook een vermogen. Een rekening die we in de komende jaren allemaal gepresenteerd krijgen in de vorm van hogere netbeheerkosten. We moeten de bestaande unieke infrastructuur in Nederland van een landelijk elektriciteitsnet en een landelijk gasnet dan ook koesteren. Temeer aangezien we reeds te maken hebben met een steeds verder stijgende vraag naar elektriciteit door de groei van het aantal elektrische auto’s en full electric warmtepompen bij nieuwbouwwoningen. Als we daarnaast de gasleidingen bij de bestaande woningen over 10 jaar kunnen gaan gebruiken voor groen waterstofgas, dan creëren we in feite een nieuwe – extra - manier van CO2-vrij energietransport zonder een compleet nieuw netwerk aan te hoeven leggen. Dat scheelt alle Nederlanders ontzettend veel geld!

Het duurt nog wel even voordat we in staat zijn zo veel groene waterstof te produceren dat we de voordelen ervan volledig kunnen benutten. Maar dat is geen enkele reden om er niet nu al op voor te sorteren. Een duurzame energievoorziening blijft voor altijd nodig en groene waterstof heeft de belofte daarin een belangrijke rol te spelen.

4. Gooi aardgas niet direct overboord. Gebruik de technologie in de transitie  

Groningers kennen de nadelen van aardgaswinning goed. Minder daarvan oppompen of zelfs het volledig stoppen is een must. Maar dat is wat anders dan ‘van het gas af’. Bedoeld wordt eigenlijk: ‘van het Groningse aardgas af’. Maar er is veel meer aardgas op de wereld verkrijgbaar dan alleen het Groningse aardgas. Aardgas laat zich bovendien goed verplaatsen. Denk als voorbeeld aan de reeds bestaande gasverbindingen die Nederland heeft met bijvoorbeeld Noorwegen. Van de ene op de andere dag helemaal aardgasvrij willen zijn, zonder dat er voldoende groene energie voorhanden is, daar schieten we voor het klimaat geen stap mee op. Om verschillende redenen. Het is om te beginnen – zoals gezegd - een illusie om te denken dat ons elektriciteitsnetwerk de extra vraag naar energie die zo ontstaat, kan opvangen. Even belangrijk is dat de CO2-uitstoot er niet van vermindert. Integendeel, doordat er nog lang niet genoeg groene stroom beschikbaar is om het zonder gasnetwerk te kunnen doen.

Extra elektriciteitsvraag ontstaat als warmtepompen de functie van cv-ketels op aardgas gaan overnemen en we allemaal elektrisch gaan rijden. Maar het is niet verstandig om dat ineens te doen. Warmtepompen werken alleen optimaal als een pand goed geïsoleerd is. Zeker in de bestaande bouw is aan die voorwaarde niet van de ene op de andere dag te voldoen. Ook de Rekenkamer waarschuwt dat het positieve effect van het aardgasvrij maken van woonwijken door ons vorige kabinet overschat wordt.

Hybride warmtepomp

Wat moeten we dan wel doen? Slim gebruik maken van de technologische mogelijkheden die er al zijn. Zo kan je je verwarmingssysteem thuis heel eenvoudig hybride maken. Dat betekent dat je zowel van gas als elektriciteit gebruik kunt maken om je huis te verwarmen. Dit doe je door de bestaande cv-ketel uit te breiden met een hybride warmtepomp. Het systeem kijkt dan continu wat de meest efficiënte manier van verwarmen is, de hybride warmtepomp of de cv-ketel. Zo zorgt bijvoorbeeld bij strenge vorst de cv-ketel voor een lagere CO2-uitstoot dan de warmtepomp. En als het niet vriest is de warmtepomp efficiënter, met een lage CO2 uitstoot en lage energiekosten als gevolg. Tevens is er het probleem van bevriezende onderdelen van de warmtepomp. Het middel daartegen, de zogeheten defrosting, kost veel energie. Dan is het bijstoken van aardgas in de cv-ketel een veel duurzamere oplossing om het huis warm te houden.

Kostentechnisch blijkt die hybride oplossing voordeliger te zijn dan in de bestaande bouw volledig van het aardgas af te gaan. En het levert directe winst voor het klimaat op. Het kost minder dan 5.000 euro om een woning te voorzien van een slimme hybride warmtepomp als aanvulling op de bestaande cv-ketel. Het stroomgebruik zal iets stijgen, maar het gasverbruik halveert vrijwel direct. Dat is een eenvoudige, en effectieve oplossing om significant te werken aan de CO2-uitstoot in Nederland. Als het nieuwe kabinet komt met een stimulans in de vorm van BTW-teruggave op (hybride) warmtepompen, net zoals je bij zonnepanelen de btw kunt terugkrijgen, dan bouwen in hoog tempo talloze Nederlanders hun eigen schone ‘warmtefabriekje’. Dat zet meer zoden aan de dijk dan mensen dwingen ‘van het Groningse aardgas’ af te gaan.

Wil je een bestaande woning ineens aardgasvrij hebben, dan staat daar al snel een investering tegenover van 40.000 euro. Een investering die heel veel huishoudens niet kunnen veroorloven. De hybride warmtepomp is met een investering van 5.000 euro een veel beter en betaalbaarder alternatief.  

Groen gas

Er is nog een belangrijke reden om ons stelsel van gasleidingen beschikbaar te houden: groen gas. De komende jaren komt er steeds meer van beschikbaar en in 2030 moet de productie daarvan vertienvoudigd zijn. De voordelen zijn evident. We hebben genoeg natte biogrondstof voor de vergisting tot groen gas en het verschil met het aardgas dat we kennen is minimaal. We doen er verstandig aan te gaan naar een mix van (groen) gas en elektriciteit om de transitie betaalbaar en begaanbaar te krijgen. Transitie betekent ‘iets geleidelijker’. Dat is ook beter voor het draagvlak, de portemonnee én het klimaat. Dus: overweeg een hybride warmtepomp, het liefst in combinatie met groen gas. Daarvoor hoeft geen huis verbouwd te worden, maar halveren we wel direct de CO2-uitstoot.

5. Slimmer minder energie verbruiken  

Wat is het beste middel tegen klimaatverandering? Minder energie verbruiken. Zo simpel is het. Dus is het zaak op zoek te gaan naar manieren om dat te doen en altijd de vraag te stellen: hoe kunnen we minder energie verbruiken?

Met stip op één staat: isoleren van gebouwen. Dat levert direct resultaat op en zou door de overheid veel meer gestimuleerd mogen worden. Het beter isoleren van bestaande woningen brengt de gasrekening direct naar beneden en daarmee de CO2-uitstoot. Afgezien van het extra comfort dat isolatie voor huisbewoners en mensen op het werk oplevert, moet het ook gebeuren om voor te sorteren op verdergaande maatregelen, zoals het plaatsen van een full-electric warmtepomp. Door woningcorporaties te stimuleren – of op te leggen – werk te maken van het isoleren van hun woningvoorraad, is snel klimaatwinst te behalen. Ook gaan huurders dan volop profiteren van een lagere energierekening.

Soms zijn simpele oplossingen de meest slimme oplossingen. Neem LED-verlichting. Op menig kantoor zijn alle lampen reeds vervangen door LED. Dat scheelt al snel dertig procent stroomverbruik op het totale verbruik en is in een paar jaar terugverdiend. Zo’n zelfde simpele ingreep is te doen bij woningen. Ook is het slim om het gebruik van een zoneregeling te stimuleren. Daarmee worden alleen de vertrekken verwarmd waar het nodig is – dat scheelt significant in de stookkosten. Voor honderd euro is zo’n slimme radiatorknop aan te schaffen en eenvoudig op de radiatoren of vloerverwarming te bevestigen. Technologische mogelijkheden zijn er genoeg, maar dan zal elke ondernemer en elke burger er wel op gewezen moeten worden.

Een van de dingen die de huidige pandemie ons heeft laten zien, is dat meer mensen die thuis werken minder verkeer oplevert, dus minder uitstoot. Dat geeft te denken. Misschien moet de overheid het (gedeeltelijk) thuiswerken wel gaan stimuleren om ook zo weer een steentje bij te dragen aan de vermindering van de CO2-uitstoot in de toekomst.

6. Kernenergie? Denk er nog eens over na 

Een onderwerp dat tot heftige reacties en verdeeldheid kan zorgen, is kernenergie. Omdat de bouw van een nieuwe kerncentrale al snel 15 jaar duurt en erg duur is, wordt het onderwerp in de vragenlijst van de klimaatraadpleging niet genoemd. Dat het een precair onderwerp is, komt voor een groot deel omdat veel mensen bij het woord kerncentrale een beeld van Tsjernobyl voor zich hebben, of Fukushima. Heel begrijpelijk. Echter, de technieken die nu gebruikt worden zijn wezenlijk anders dan die bij Tsjernobyl en Fukushima. Het is belangrijk dat we meer kennis krijgen over de nieuwste innovaties hieromtrent en kijken naar wat mogelijk en veilig is. Hieronder een paar redenen waarom het in ieder geval een onderwerp van onderzoek zou moeten zijn.

Zie bijvoorbeeld het Amerikaanse bedrijf TerraPower. Dat ontwikkelt momenteel een nieuw type kerncentrale dat de problemen oplost met kernafval uit het verleden. Dat is één van de grootste bezwaarpunten van de centrales die we nu kennen. Met een nieuwe technologie kan het bedrijf gebruikmaken van het kernafval dat nu nog op veel plekken in de wereld ligt opgeslagen. Het kernafval uit het verleden kan zo worden opgeruimd en tegelijkertijd wordt er nieuwe energie gewonnen uit het restproduct. Voor de veiligheid is er een manier van directe koeling uitgevonden, die de kans op een meltdown minimaliseert. Daarnaast is een groot verschil met de kerncentrales oude stijl dat er gewerkt gaat worden met verarmd uranium in combinatie met Thorium, die beide niet geschikt lijken te zijn voor kernwapenproductie. Dit nieuwe type kerncentrales staat er niet van vandaag op morgen. Maar in de energiemix van de toekomst zouden ze weleens onmisbaar kunnen zijn.

Willen we onze klimaatdoelen op de lange termijn behalen en serieus iets tegen de klimaatverandering doen, dan verdient kernenergie het om opnieuw te worden onderzocht. Het zou een manier kunnen zijn om dag en nacht CO2-vrij heel veel energie op te wekken. Op momenten dat er een overschot aan energie ontstaat, zou dat kunnen worden gebruikt voor het produceren van groene waterstof. In het Verenigd Koninkrijk wordt daarmee al geëxperimenteerd.

Denk mee over het klimaatbeleid

We staan op een bijzonder moment in de geschiedenis. We móeten nu in actie komen om ons klimaat te redden. Niet alleen voor onszelf maar ook voor ons nageslacht. Nederland heeft een bijzonder goede basis om op een uiterst slimme en effectieve manier CO2 te besparen door anders met energie om te gaan. De basisinfrastructuur ligt klaar, de technologische mogelijkheden worden elke dag beter. We kunnen heel veel CO2 besparen als we de middelen die we daarvoor hebben goed inzetten, met het oog op de korte en de lange termijn en niet alleen blindstarend op 2030. Dát is wat we met zijn allen kunnen bewerkstelligen door nu van ons te laten horen in de klimaatraadpleging. Het kan slimmer, het moet slimmer. Gebruik daarvoor de kennis van burgers, bedrijven, wetenschap en boeren. Op naar een betaalbaar, duurzaam en inclusief klimaatbeleid, waarin alle Nederlands mee kunnen doen.

Link naar vragenlijst.