Stadsverwarming als energievoorziening

Een warmtenet staat ook wel bekend als stadsverwarming of blokverwarming. Dit zijn manieren om uw huis te verwarmen of om warm water te krijgen zonder het gebruik van gas. Een warmtenet kunt u vergelijken met een centrale verwarming, maar dan op het niveau van een wijk of stad. Ruim een half miljoen huishoudens krijgen warmte via een warmtenet. In 2030 moeten dat er een miljoen zijn. Of dat gaat lukken? Na Eneco stopt ook Vattenfall met de aanleg van warmtenetten in bestaande bouw.

• Wat is een warmtenet?
• Hoe werkt een warmtenet?
• Soorten warmtenetten
• Is een warmtenet duurzaam?
• Waarom stoppen Vattenfall en Eneco met de aanleg van warmtenetten?
• Duurzame warmtebronnen
• Wat houdt de Warmtewet in?
• Nieuwe Warmtewet
• Houdt ACM toezicht op stads- en blokverwarming?
• Maximumtarieven 2024
• Kan ik overstappen bij stadsverwarming?
• Welke kosten staan er op de warmtenota?
• Hoe meet mijn warmteleverancier mijn verbruik?
• Rechten bij stadsverwarming en blokverwarming
• Aansluiting op warmtenet opzeggen

Wat is een warmtenet?

Een warmtenet is een netwerk van leidingen onder de grond, waardoor warm water stroomt. Dat warme water wordt gebruikt om huizen en douche- en kraanwater te verwarmen. Een warmtenet is een alternatief voor gas en staat ook wel bekend als stadsverwarming of blokverwarming. Wanneer een heel huizencomplex wordt voorzien van warmte via een collectieve ketel spreken we ook wel over blokverwarming. Zowel huishoudens als zakelijke klanten kunnen zijn aangesloten op een warmtenet.

Het is een soort cv-installatie in het groot en zorgt voor verwarming en warm water. Gebouwen die aangesloten zijn op een warmtenet hebben geen eigen cv-ketel meer en hebben ook geen gasaansluiting nodig. Via een warmtenet kunnen we hele straten en wijken aardgasvrij maken. In de buurt van een wijk die gebruikmaakt van een warmtenet staat een warmtebron, een soort centrale 'ketel'.  Door een netwerk van leidingen gaat het warme water naar de huizen. Via een speciaal 'kastje’ (warmtewisselaar) kan de warmte gebruikt worden voor verwarming en warm water. Het afgekoelde water gaat terug naar de ‘ketel’, die het weer opwarmt. 

Een deel van de warmtenetten in Nederland gebruikt nog aardgas. In duurzame warmtenetten wordt aardwarmte of restwarmte gebruikt, bijvoorbeeld van een elektriciteitscentrale, fabriek of datacenter. In dat geval levert een warmtenet veel klimaatwinst op. 

Hoe werkt een warmtenet?

Op veel plekken is warmte beschikbaar. Een warmtenet verwarmt dan water dat van een warmtebron in de buurt komt. Als uw huis is aangesloten op een warmtenet, dan is er een warmtewisselaar in uw woning geplaatst. Meestal is dit een klein kastje dat in de meterkast hangt. De warmtewisselaar regelt de temperatuur en de hoeveelheid water die uw huis krijgt.  Daarnaast is er ook een leiding aangelegd om de warmte van de warmtewisselaar naar het beginpunt van uw cv-leidingen (voor radiatoren, warm water voor douche etc.)  te brengen.

Een cv-ketel heeft u niet nodig als u bent aangesloten op een warmtenet. Daarnaast verzorgt de warmteleverancier het onderhoud van de warmtewisselaar. Per straat is er ruimte voor één warmtenet. De gemeente kiest de aanbieder. U kunt dus niet zelf uw energieleverancier kiezen.

Soorten warmtenetten

Er zijn verschillende typen warmtenetten. Zo bestaan er grote warmtenetten, die tot wel tienduizenden huizen kunnen verwarmen. En er zijn kleine warmtenetten, bijvoorbeeld voor een huizenblok. Ook is er verschil in temperatuur. Moderne, goed geïsoleerde huizen hebben voldoende aan een temperatuur van ongeveer 40 graden in de leidingen. Minder goed geïsoleerde woningen hebben water van 70 tot 90 graden nodig om de woning goed te kunnen verwarmen.

Duurzame warmtebronnen

Er zit ook verschil in het type warmtebronnen. Zo zijn er duurzame bronnen en niet-duurzame bronnen. Of een warmtenet een duurzame warmtebron is, is afhankelijk van de energiebron waaruit hij wordt gevoed. De meeste bestaande warmtenetten worden gevoed uit fossiele bronnen en dat is niet duurzaam.

Dit zijn voorbeelden van duurzame warmtebronnen volgens Milieu Centraal:

• Restwarmte of aftapwarmte

Bij veel industriële processen komt restwarmte vrij, denk hierbij bijvoorbeeld aan afvalverwerkingsbedrijven. Die warmte heet ook wel restwarmte en kan gebruikt worden om water met een hoge temperatuur naar een woonwijk te leiden. Restwarmte is wel een discussiepunt, omdat de industrie minder energie zou moeten gebruiken. Dit zorgt ervoor dat er niet voldoende restwarmte vanuit de industrie beschikbaar is. Daar komt bij dat de industrie nog vooral fossiele energie gebruikt. Dit betekent dat de restwarmte dan ook een fossiele bron heeft.

Aftapwarmte komt van bijvoorbeeld afvalverbrandingsinstallaties die zijn gebouwd om elektriciteit én warmte op te wekken. De rol van zulke verbrandingsinstallaties neemt af naarmate minder afval beschikbaar komt, door verduurzaming en circulaire economie.

• Biomassa

Biomassa bestaat uit plantaardig of dierlijk materiaal. Bijvoorbeeld houtsnippers of dierlijk afval. Groeiende bomen en planten nemen CO2 op. Bij verbranding komt de CO2 terug in de lucht. Als je niet méér verbrandt dan er aangroeit, is er netto geen CO2-uitstoot. Er is echter discussie of en hoeveel biomassa je op een duurzame manier kunt produceren, en in welke mate dit leidt tot ontbossing of verdringing van landbouwgrond. Er is ook discussie over de vraag wat het klimaateffect is van extra CO2 die pas later weer wordt vastgelegd door bomen en planten (de 'koolstofschuld'). Daarom komen er geen nieuwe subsidies meer voor warmte-opwekking uit houtige biomassa, die nu vaak voor warmtenetten wordt gebruikt.

• Aardwarmte of geothermie

Aardwarmte wordt ook wel geothermie genoemd en maakt gebruik van warmte uit de grond. Er wordt een heel diep gat in de grond geboord waar water met een zeer hoge temperatuur wordt opgepompt. Dit water wordt vervolgens het warmtenet ingeleid.

• Bodemwarmte met waterpomp (WKO)

In de bodem tot 500 meter diepte is de temperatuur vrij constant, bijvoorbeeld zo’n 13 graden. Ook deze bodemwarmte kan als bron dienen voor een warmtenet, in combinatie met een grote, gezamenlijke elektrische warmtepomp. Dat gebeurt bij warmte-koude opslag (WKO). Dit systeem zorgt voor verwarming in de winter en voor koeling in de zomer.

Voor WKO zijn twee putten nodig. De ene levert in de winter warmte aan de warmtepomp; die maakt er verwarmingswater van. Dit kan ook met individuele warmtepompen per woning. Voor nieuwere, goed geïsoleerde huizen is opwarmen tot 40 graden voldoende. Het afgekoelde water gaat vervolgens terug de grond in, naar de andere, koudere put. In de zomer wordt water uit die koudere put gebruikt voor koeling. Opgewarmd water gaat vervolgens naar de 'winterput'. Dit helpt de bron in balans te houden (bron Milieu Centraal).

• Aquathermie

Aquathermie is een techniek die warmte onttrekt uit drinkwater, rioolwater of oppervlaktewater van meertjes, sloten of rivieren. Dit water heeft al een vrij lage temperatuur; daarom worden hierbij vaak warmtepompen ingezet. Het kunnen grote collectieve warmtepompen zijn, of kleinere warmtepompen per woning. Zo’n warmtepomp is efficiënter dan een warmtepomp die warmte uit de lucht onttrekt, omdat het water warmer is dan de lucht, zeker in de winter. Naast warmtepompen zit er ook vaak een warmte-koude-opslag (WKO) in het systeem.

• Zonnethermie

Bij zonnethermie is de zon de warmtebron. Vaak is daarbij warmte-koude-opslag betrokken (WKO). In de zomer slaat deze dan zonnewarmte op, zodat die in de winter beschikbaar is.

Is een warmtenet duurzaam?

Een warmtenet kan een duurzaam alternatief zijn voor gas. Warmtenetten met een duurzame bron zorgen volgens Milieu Centraal gemiddeld voor 60 procent minder broeikasgassen. Hoe duurzaam warmtenetten zijn, is afhankelijk van een aantal factoren:

• de warmtebron: is dat restwarmte, biomassa, aardwarmte of aardgas?
• de hulp-warmtebron die eventueel bijspringt op heel koude dagen;
• hoe groen de stroom is voor alle elektrische pompen;
• het warmteverlies tussen de warmtebron en de huizen; dit hangt onder meer af van de aanvoertemperatuur en isolatie van de leidingen.

Waarom stoppen Vattenfall en Eneco met de aanleg van warmtenetten?

Vattenfall heeft op 12 juli 2024 laten weten te stoppen met de aanleg van warmtenetten in bestaande bouw. Het energiebedrijf komt tot dit besluit 'omdat het geen kans meer ziet om klanten die in de bestaande bouw overgaan van gas op stadswarmte ook in de toekomst aantrekkelijke tarieven te bieden, zonder dat het warmtebedrijf zelf financieel ongezond wordt'.  Vattenfall wil graag in gesprek blijven met gemeenten en de minister van Klimaat en Groene Groei over hoe de warmtetransitie met stadswarmte in de bestaande bouw vlot getrokken kan worden. Een woordvoerder noemt het een landelijk vraagstuk, niet lokaal. 

Eneco haalde eerder al de stekker uit warmtenetten in bestaande bouw. "De betaalbaarheid voor consumenten die worden aangesloten op warmtenetten staat onder druk. Op dit moment is het in veel wijken zo dat het verwarmen van een woning op aardgas goedkoper is dan met een warmtenet”, liet een woordvoerder van Eneco aan de Telegraaf weten ,,Het blijkt dat een warmtenet in dichtbevolkte gebieden de beste techniek is, maar dat de consument dit maatschappelijke voordeel niet terugziet op de energierekening. Eneco is intensief in gesprek met het Rijk en andere partijen om dit op te lossen.’’

Wat houdt de Warmtewet in?

Meer dan een half miljoen huishoudens verwarmen hun huis en kraanwater met stadsverwarming. In 2030 moeten 500.000 nieuwe aansluitingen van bestaande woningen op een warmtenet gerealiseerd zijn. Het is de bedoeling dat warmtenetten uiteindelijk in 2050 een derde van de huishoudens verwarmen. Wanneer uw huis is aangesloten op zo'n warmtenet, kunt u niet wisselen van warmteleverancier. De leverancier heeft dus een monopoliepositie. Daarom is er een Warmtewet. Deze bewaakt de rechten en plichten van huishoudens en moet hen onder meer beschermen tegen te hoge prijzen. Zo bepaalt de Warmtewet dat er een landelijke maximumprijs is voor stadswarmte. Deze maximumprijs wordt elk jaar vastgesteld door de toezichthouder Autoriteit Consument & Markt. 

Nieuwe warmtewet: Wet collectieve warmte (Wcw) 

Op 1 juli 2019 is de herziene Warmtewet in werking getreden. Eén van de veranderingen is dat de Autoriteit Consument & Markt (ACM) méér maximumtarieven vaststelt. Er gelden nu ook maximumtarieven voor de levering van lagere temperaturen. En maximumtarieven voor koeling in combinatie met warmte. Verder zijn er maximumtarieven voor zogenaamde afleversets. Deze apparaten zijn nodig om geleverde warmte om te zetten in de goede temperatuur. Door deze nieuwe tarieven is de consument beter beschermd. De nieuwe tarieven worden vóór elk nieuw kalenderjaar bekendgemaakt.

De overheid wil dat de warmtetarieven niet meer aan de gasprijzen zijn gekoppeld. Ze willen de tarieven berekenen op basis van de kosten die de warmteleveranciers maken om de warmte op te wekken. Hiervoor moet de wet wijzigen. Het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) heeft daarvoor op 23 november  2023 een voorstel ingediend: Wet collectieve warmte (Wcw). In deze nieuwe wet is de koppeling van de warmtetarieven met het gas verdwenen en staat  groei en verduurzaming van collectieve warmtesystemen centraal. Uitgangspunten zijn o.a. dat consumenten tegen onnodig hoge tarieven beschermd worden. Ook moeten toekomstige warmtebedrijven voor meer dan 50% in handen van (lokale) overheden komen. Na advies van de Raad van State is het wetsvoorstel op 18 juni 2024 aan de Tweede Kamer aangeboden. Daarna moet de wet nog behandeld worden in de Eerste Kamer. Het lijkt niet langer realistisch dat de wet op 1 januari 2025 in werking treedt.

Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) maakte twee infographics om toe te lichten wat de Wcw is en waarom er een Wcw is. U kunt de infographics hieronder downloaden.

Wat is de Wet collectieve warmte? (pdf)
Waarom is er een Wet collectieve warmte? (pdf)

Houdt de ACM toezicht op stads- en blokverwarming?

Ja, de Autoriteit Consument & Markt (ACM) houdt sinds 1 januari 2014 toezicht op de leveranciers van stads- en blokverwarming. De ACM stelt de maximumtarieven voor warmte jaarlijks vast, omdat consumenten en bedrijven niet kunnen overstappen naar een andere warmteleverancier of op gas. Zij moeten beschermd worden tegen onredelijk hoge prijzen. Ieder jaar bepaalt de ACM hoeveel geld energiebedrijven maximaal mogen vragen voor het leveren van warmte, zodat dat niet meer is dan wat een gemiddeld huishouden met een gewone gasaansluiting betaalt. Daarnaast ziet de ACM er op toe dat warmteleveranciers maximumtarieven niet gebruiken om onredelijke winsten te maken. 

Maximumtarieven 2024

In de Warmtewet staat dat er een maximumprijs voor warmte is. Deze prijs wordt elk jaar vastgesteld door ACM (Autoriteit Consument & Markt). De prijs is gebaseerd op wat een gemiddeld huishouden met een gewone gasaansluiting betaalt. Dit wordt het "Niet meer dan anders-principe" genoemd.  Voor het maximumtarief per GJ moet de ACM daarom rekenen met de gemiddelde prijs voor een jaarcontract voor gas op 1 januari. In de wet staat dat de warmtetarieven aan de gasprijzen zijn gekoppeld. Deze warmtetarieven zijn maximale prijzen. De toezichthouder heeft warmteleveranciers gevraagd om hun tarieven alleen te verhogen als het nodig is. 

De Autoriteit Consument & Markt (ACM) vindt de verplichte koppeling tussen de gasprijs en het maximumtarief voor warmte niet meer passend. Maximumtarieven die gebaseerd zijn op de werkelijke kosten van warmteleveranciers zijn logischer en zijn beter uit te leggen aan verbruikers die nu vaak hoge kosten betalen, stelt de toezichthouder. De ACM waarschuwt er wel voor dat loslaten van het niet-meer-dan-anders principe níet betekent dat tarieven voor alle verbruikers dan lager worden. Daarom pleit de ACM er voor dat de wetgever ook extra maatregelen neemt om warmteverbruikers tegen zeer hoge tarieven te beschermen.

In 2024 betaalt u maximaal € 46,69 per Gigajoule (GJ) die u gebruikt. Daarnaast betaalt u ieder jaar vaste kosten voor uw warmte. In 2024 is het maximale tarief voor:

• het meten van het verbruik (meettarief) € 31,68 (2023: € 30,75)
• verwarming en warm kraanwater € 618,82 € 582,82*(2023: € 549,58)
• alleen verwarming  € 309,41 € 291,42*(2023: 274,79)
• alleen warm kraanwater € 309,41 € 291,42* (2023: 274,79) 
• warmte die u verder moet opwarmen voor kraanwater en verwarming : € 310,52 (2023: € 301,47)
  * op 27 juni 2024 heeft ACM deze herstelde maximutarieven gepubliceerd. Aanleiding was een rekenfout. Het gaat om een verlaging van maximaal € 36 per jaar.

Op uw warmterekening heet het warm kraanwater misschien tapwater. Wilt u weten welk maximumtarief voor u geldt? Of heeft u koude? Ga naar de Warmtetarieven Checker van ACM ConsuWijzer.

Kan ik overstappen bij stadsverwarming?

Nee, u kunt niet voor een andere warmteleverancier kiezen. De gemeente bepaalt welke wijken in een stad stadsverwarming krijgen. De warmtenetten zijn namelijk niet onderling met elkaar verbonden, zoals bij elektriciteit en gas. Dit komt doordat er bij een warmtenet vaak maar één lokale energiebron is die de warmte opwekt. Er is vaak maar één partij die de warmte aan u levert, in plaats van meerdere aanbieders, zoals bij energieleveranciers van stroom en gas. 

Met stadsverwarming kunt u wel overstappen naar een energieleverancier om alleen stroom af te nemen. Voor stadswarmte blijft u dus bij de monopolie-aanbieder en voor stroom kunt u elk jaar vergelijken en overstappen.

Welke kosten staan er op de warmtenota?

Uw warmteleverancier moet u minstens 1 keer per jaar een jaarafrekening sturen. Op die warmtenota moet precies staan waarvoor u betaalt. Uw warmteleverancier mag een aantal kosten bij u in rekening brengen. De belangrijkste zijn:

• De maximumprijs voor warmte en/of warm tapwater (vaste kosten en bedrag per GJ)
• De maximumprijs voor koude (als u dat gebruikt)
• Het meettarief
• De huur van de afleverset

Deze kosten moeten duidelijk op uw jaarafrekening staan. U betaalt voor de warmte die u verbruikt.

Hoe meet mijn warmteleverancier mijn verbruik?

Uw warmteleverancier kan uw verbruik op 3 manieren vaststellen. Met een individuele warmtemeter, met warmtekostenverdelers of met een berekening van uw verbruik. Deze berekening noemen we een kostenverdeelsystematiek. De ene methode is nauwkeuriger dan de andere. Een individuele warmtemeter geeft de beste meetresultaten en heeft dus de voorkeur.  Bij alle 3 manieren betaalt u kosten voor het meten. 

Rechten bij stadsverwarming en blokverwarming

Bij warmte kunt u niet van leverancier overstappen. Daarom heeft u als warmteverbruiker rechten. Deze rechten zijn anders als u warmte krijgt van een warmteleverancier, een verhuurder of een vereniging van eigenaren (vve). Op ACM Consuwijzer staan uw rechten bij stadsverwarming en blokverwarming.

Aansluiting op warmtenet opzeggen

Heeft u een alternatief gevonden voor uw aansluiting op een warmtenet, bijvoorbeeld een warmtepomp? Of kiest u voor elektrische verwarming? U kunt uw aansluiting opzeggen. Dat kan definitief, maar ook tijdelijk. Bijvoorbeeld wanneer u de woning tijdelijk niet bewoont. Daarvoor gelden wel een aantal voorwaarden.

Heeft u na 1 juli 2019 een warmteovereenkomst gesloten? Dan kunt u meestal opzeggen. Maar niet wanneer het technisch niet kan. Of als het nadelig is voor andere gebruikers. Dat moet uw leverancier kunnen uitleggen. Er gelden maximumtarieven voor het laten afsluiten van de warmteaansluiting. Lees meer op ACM ConsuWijzer over de kosten van aan- en afsluiten warmtenet .